Μαθήματα Οικονομικής Στρατηγικής από την Ισλανδία

Αγαπητέ αναγνώστη θα ξεκινήσω την συγγραφή αυτού του άρθρου με την περίφημη φράση του Ιδιοφυούς Γερμανού Φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε ο οποίος μυήθηκε στην αρχαία Ελληνική και Λατινική Γραμματεία «βλέπουμε την δυστυχία στην άνοδο των επιτοκίων, στο κόστος ζωής, στον θόρυβο και στην ρύπανση που μαστίζει τις πόλεις», φράση η οποία ειπώθηκε πριν 150 χρόνια περίπου. Πόσο επίκαιρος είναι ο Νίτσε σήμερα? Η Κύπριος πολίτης βρέθηκε εντελώς ξαφνικά δέσμιος και χωρίς επιλογές σκλάβος των επιτοκίων και του υψηλού και ασύμφορου κόστους ζωής. Συνεπώς, το κρίσιμο ερώτημα είναι «Υπάρχει Ελπίδα?». Η άποψη μας είναι Ναι, και θα αναφέρουμε το Θαύμα της Ισλανδίας όπου χρίζει ποιο βαθιάς μελέτης προς άντληση διδαγμάτων, γνώσεων και στρατηγικής.

Γεγονότα: Περί τα τέλη του 2008 αρχές του 2009 όπου η παγκόσμια κρίση ήταν στο αποκορύφωμα της, η Ισλανδία, ένα νησί με πληθυσμό περί τις 320,000 και την οικονομία να στηρίζεται από τις τρις μεγάλες τράπεζες Κaupthing, Landsbanki και Glitnir βρίσκεται στα πρόθυρα της ολικής καταστροφής με πλήρη κατάρρευση της οικονομίας. Το δίλημμα ήταν μεγάλο «Να αφήσουν τις τράπεζες να καταρρεύσουν? Η να τις στηρίξουν με ασύμφορο και δυσβάστακτο κόστος για τον πολίτη?». Οι πολίτες της Ισλανδίας ξεσηκώθηκαν εναντίον στην βούληση της διάσωσης των πτωχευμένων τραπεζών, γεγονός όπου οδήγησε τους κυβερνώντες στην απόφαση της πτώχευση των τριών μεγάλων τραπεζών.

Η κατάρρευση του χρηματοοικονομικού συστήματος της χώρας οδήγησε τους επενδυτές να αποσύρουν μαζικά τα κεφάλαια τους, βυθίζοντας το νόμισμα το οποίο με τη σειρά του προκάλεσε ένα κύμα πληθωρισμού. Πολλοί κάτοικοι είχαν ενυπόθηκα δάνεια συνδεδεμένα με τον πληθωρισμό και η αύξηση του κόστους στις αποπληρωμές των δανείων έχει επιβαρύνει τις καταναλωτικές δαπάνες από το ξέσπασμα της κρίσης. Το γεγονός ότι η οικονομία της Ισλανδίας είναι τόση μικρή, με την παραγωγή να φτάνει τα 14 δισ. δολ. το έτος, σημαίνει ότι τα στοιχεία για την πορεία του ΑΕΠ από τρίμηνο σε τρίμηνο μπορεί να εμφανίσουν μεγάλες διακυμάνσεις. Σε μια προσπάθεια να στηριχθεί η οικονομία, ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε ένα σχέδιο της κυβέρνησης το οποίο προέβλέπε αύξηση των φόρων στον χρηματοοικονομικό κλάδο προκειμένου τα έσοδα να χρησιμοποιηθούν για να απομειωθούν έως 33.000 δολ. από τα δάνεια των κατοίκων.

Η διετία 2008-2010 υπήρξε πολύ δύσκολη γι' αυτούς: παρά την έκτακτη ξένη βοήθεια (1,5 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ και 3 δισ. ακόμη από τις σκανδιναβικές χώρες) το ΑΕΠ υποχώρησε συνολικά κατά 14,3%, οι μισθοί κατέρρευσαν, οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων εκτοξεύθηκαν στα ύψη, η χρηματιστηριακή αξία των ισλανδικών επιχειρήσεων κατέρρευσε (ο δείκτης έπεσε από τις 8.000 μονάδες στις… 400), ενώ ο πληθωρισμός άγγιξε κάποια στιγμή το 19%, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα σε χιλιάδες νοικοκυριά - και ιδιαίτερα σε όσα νοικοκυριά είχαν ήδη φορτωθεί με βαριά στεγαστικά δάνεια στα χρόνια της «φούσκας».

Ποινές: Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισλανδίας επικύρωσε τις ποινές χειραγώγησης της αγοράς για τέσσερις πρώην αξιωματούχους της τράπεζας Κaupthing. Ο πρώην εκτελεστικός διευθυντής της τράπεζας Ηreidar Μαρ Σίγκουρντσον, ο πρώην πρόεδρος Σιγκουντούρ Άιναρσον, ο πρώην εκτελεστικός διευθυντής της Kaupthing Λουξεμβούργου Μάγκνους Γκούντμουντσον και ο Ολαφούρ Όλαφσον, ο δεύτερος μεγαλύτερος μέτοχος της τράπεζας, καταδικάστηκαν την Πέμπτη 12/2/15 σε τέσσερα έως πεντέμισι χρόνια φυλακή. Όπως μετάδωσε το Reuters, η ποινή είναι η μεγαλύτερη που έχει επιβληθεί για οικονομική απάτη στην ιστορία της Ισλανδίας. Η ισλανδική Δικαιοσύνη αναφέρεται συχνά ως υπόδειγμα για την βούλησή της να ρίξει φως στις καταχρήσεις, οι οποίες διέθρεψαν την κρίση του τραπεζικού τομέα της χώρας.

Σχέδιο Δράσης: Η κυβέρνηση της Ισλανδίας και οι νέες, κρατικές τράπεζες που εκείνη δημιούργησε μετά την υποχρεωτική χρεοκοπία των αμαρτωλών παλαιών που είχαν φουλ στα «τοξικά» δεν αδιαφόρησαν για τις «παράπλευρες απώλειες» της κρίσης: αντιθέτως έσπευσαν να «κουρέψουν» τα στεγαστικά δάνεια, πείθοντας τις τράπεζες ότι με αυτόν τον τρόπο θα γλίτωναν κι αυτές από το δεδομένο κύμα επισφαλειών, καθώς πριν από το «κούρεμα» το 40% των δανειοληπτών καθυστερούσαν ή είχαν διακόψει εντελώς τις πληρωμές τους. Έτσι αποφασίστηκε να «κουρευτούν» τα στεγαστικά δάνεια η αξία των οποίων ξεπερνά το 110% της εμπορικής αξίας του ακινήτου. Με τον τρόπο αυτό και τα νοικοκυριά που πλήρωναν δάνειο για κάτι που άξιζε πολύ λιγότερο ανακουφίστηκαν και οι τράπεζες «καθάρισαν» τα βιβλία τους από τις επισφάλειες.

Οίκοι Αξιολόγησης: Τι είναι λοιπόν αυτό που έκανε τη Fitch πριν από λίγες ημέρες να αναβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα της Ισλανδίας στο «BBB-», ακολουθώντας τις αντίστοιχες κινήσεις των S&P και Moody's; Δεν μπορεί, κάτι σωστό πρέπει να έκαναν οι Ισλανδοί για να τους καλοδέχονται τόσο γρήγορα οι σκληρόκαρδες αγορές. Και η απάντηση είναι απλή: αντί να χρεοκοπήσουν ως κράτος, οι Ισλανδοί απόγονοι των Βίκινγκς χρεοκόπησαν τις τρεις μεγάλες, ένοχες για την κρίση τράπεζές τους (Kaupthing, Landsbanki και Glitnir), που είχαν φθάσει στο σημείο να χρωστούν στους ξένους πελάτες και πιστωτές κάπου… 85 δισ. δολάρια - έξι φορές το ισλανδικό ΑΕΠ!

Σήμερα: Μετά το πιστωτικό «μπλακάουτ» του 2008, η οικονομία της Ισλανδίας, της μικρής νησιωτικής χώρας των 320.000 ψυχών, ανθεί και πάλι. Το ΑΕΠ ενισχύεται σημαντικά, το 2011 υπήρξε αύξηση 2,4%, το 2012 αύξηση 1,3%, το 2013 αύξηση 3,6% και το 2014 αύξηση 1,9%.  Η ανεργία υποχωρεί στο 4,6%, το δημόσιο χρέος διατηρείται κοντά στο «αποδεκτό» 100% του ΑΕΠ, με πτωτικές μάλιστα τάσεις (αναμένεται να πέσει στο 80% ως το 2016), και τους οίκους αξιολόγησης, τους ίδιους που «βούλιαξαν» με τις υποβαθμίσεις τους τη μισή Ευρώπη, να δίνουν το «πράσινο φως» για την επιστροφή της Ισλανδίας στις αγορές.

Θα τελειώσω την συγγραφή αυτού του άρθρου πάλι με ένα επίκαιρο απόφθεγμα του μεγάλου Νίτσε «…κάθε κρίση κρύβει την υπεροψία εκείνου που κατέχει την αλήθεια και αποκαλύπτει επίσης μια μεγάλη ανασφάλεια, αφού όποιοι κρίνουν δεν είθισται να ενεργούν. Από την ακίνητη θέση τους, εξυψώνονται σε ηγεμονίσκους και αναλυτές των πράξεων των άλλων». Συνεπώς αν θέλουμε να πάμε μπροστά επιβάλλεται να θεραπεύσουμε την Ασθένεια και όχι το σύμπτωμα.